Τρόποι αντιμετώπισης του στρες σύμφωνα με τη γνωστική προσέγγιση

Οι κλινικές εφαρμογές της γνωστικής προσέγγισης της προσωπικότητας είναι πολύ σημαντικές και έχουν επηρεάσει επαγγελματίες σε πολλούς τομείς της υγείας.

Πολλοί ψυχολόγοι βασίζονται στο γνωστικό μοντέλο για την κατανόηση και θεραπευτική αντιμετώπιση της κατάθλιψης και των διαταραχών που σχετίζονται με το στρες.

Βασικές υποθέσεις της γνωστικής προσέγγισης

Αν και δεν υπάρχει μόνο μία συγκεκριμένη θεωρία ή θεραπευτική τεχνική, η γνωστική προσέγγιση έχει κοινές κάποιες βασικές υποθέσεις.

Σύμφωνα με τη γνωστική θεωρία, τα γνωστικά σχήματα -δηλαδή οι αιτιολογικές αποδόσεις, οι πεποιθήσεις, οι προσδοκίες, οι αναμνήσεις κ.ά.- που αφορούν τον εαυτό και τους άλλους παίζουν καταλυτικό ρόλο στον καθορισμό των συναισθημάτων και της συμπεριφοράς του ατόμου.

Η ψυχοπαθολογία θεωρείται αποτέλεσμα διαστρεβλωμένων γνωστικών σχημάτων για τον εαυτό, τους άλλους ανθρώπους και τα γεγονότα τα οποία δυσχεραίνουν την προσαρμογή του ατόμου.

Διαφορετικά είδη παθολογίας είναι αποτέλεσμα διαφορετικών γνωστικών σχημάτων ή τρόπων επεξεργασίας πληροφοριών. Τα γνωστικά σχήματα που ευθύνονται για τις δυσχέρειες προσαρμογής του ατόμου προκαλούν τέτοια συναισθήματα και είδη συμπεριφοράς που, με τη σειρά τους, δυσχεραίνουν ακόμη περισσότερο την προσαρμογή του.

Αποκτήστε το βιβλίο Νίκησε το στρες, από το εξειδικευμένο βιβλιοπωλείο ψυχολογίας της Πύλης μας.

Γνωστικές θεραπευτικές προσεγγίσεις

Έτσι δημιουργείται ένα κυκλικό σχήμα που συντελεί στην επιβεβαίωση και διατήρηση των προβληματικών γνωστικών σχημάτων. Οι γνωστικές θεραπευτικές προσεγγίσεις συνεπάγονται τη συνεργασία θεραπευτή-θεραπευόμενου για την εντόπιση των ''διαστρεβλωμένων γνωστικών σχημάτων'' που ευθύνονται για τη δυσκολία προσαρμογής του ατόμου.

Στόχος είναι η αντικατάσταση αυτών των γνωστικών σχημάτων από άλλα πιο ρεαλιστικά και ευνοϊκά για την προσαρμογή του ατόμου. Οι γνωστικές θεραπευτικές προσεγγίσεις είναι ενεργηικές, δομημένες και εστιασμένες στο παρόν. Δεν προσδίδουν βαρύτητα στη σημασία του ασυνείδητου.

Επιπλέον, δίνουν έμφαση στην αλλαγή συγκεκριμένων προβληματικών γνωστικών σχημάτων και όχι στην αλλαγή του συνόλου της προσωπικότητας.

Το στρες και ο τρόπος αντιμετώπισής του

Ζητήματα Ηθικής και Δεοντολογίας στην Άσκηση της Ψυχοθεραπείας
Κύκλος Σεμιναρίων για Επαγγελματίες Ψυχικής Υγείας | Γενική είσοδος: 35 ευρώ
Θεματικές Ενότητες: Διπλές σχέσεις θεραπευτή – θεραπευόμενου | Ψυχική ανθεκτικότητα του θεραπευτή | Υπέρβαση – παραβίαση ορίων στην ψυχοθεραπευτική σχέση | Ειδικές προκλήσεις στην ψυχοθεραπεία | Ζητήματα ηθικής και δεοντολογίας | Διαχείριση εξω-θεραπευτικών πληροφοριών | Διατήρηση και άρση του απορρήτου

Σύμφωνα με τη γνωστική προσέγγιση, το στρες δημιουργείται όταν το άτομο θεωρεί ότι αδυνατεί να ανταπεξέλθει στις απαιτήσεις καταστάσεων που βιώνει ως απειλητικές για την υγεία του.

Σε αυτή τη θεώρηση καταλήγει έπειτα από μια γνωστική διαδικασία εκτίμησης, η οποία περιλαμβάνει δύο στάδια.

Στο πρώτο στάδιο, το άτομο διερευνά εάν και τι διακυβεύεται και αξιολογεί την αξία του. Στο δεύτερο στάδιο, το άτομο σταθμίζει τις δυνάμεις που δαθέτει για την αντιμετώπιση της επικείμενης απειλής.

Υπάρχουν διάφοροι τρόποι αντιμετώπισης του στρες και των καταστάσεων που το προκαλούν. Γίνεται διάκριση μεταξύ των τρόπων αντιμετώπισης που εστιάζονται στο πρόβλημα και εκείνων που εστιάζονται στα συναισθήματα.

Στην πρώτη κατηγορία κατατάσσονται, για παράδειγμα, οι προσπάθειες τροποποίησης των ψυχοπιεστικών γεγονότων. Στη δεύτερη κατηγορία ταξινομούνται η διατήρηση συναισθηματικής απόστασης, οι τακτικές φυγής και αποφυγής, η αναζήτηση υποστήριξης από το οικείο ή ευρύτερο κοινωνικό περιβάλλον κ.ά.

Αποτελεσματικότητα στρατηγικών αντιμετώπισης του στρες

Οι Folkman, Lazarus & Gruen (1986) επικεντρώθηκαν στη δημιουργία του ερωτηματολογίου Ways of Coping Scale για τη διερεύνηση της αποτελεσματικότητας των στρατηγικών αντιμετώπισης του στρες και των επιπτώσεών τους στην υγεία του ατόμου.

Τα συμπεράσματα της μελέτης είναι τα ακόλουθα:

α. Οι άνθρωποι διαφέρουν ως προς τις εκτιμήσεις τους για τις καταστάσεις που βιώνουν.

β. Υπάρχουν ενδείξεις τόσο για τη σταθερότητα όσο και για τη μεταβλητότητα των μεθόδων αντιμετώπισης ψυχοπιεστικών γεγονότων. Ενώ η εφαρμογή ορισμένων μεθόδων φαίνεται ότι επηρεάζεται από το πλαίσιο στο οποίο εξελίσσονται τα ψυχοπιεστικά γεγονότα.

γ. Όσο πιο έντονο είναι το στρες που βιώνει το άτομο και όσο πιο σοβαρές προσπάθειες καταβάλλει για την αντιμετώπισή του, τόσο περισσότερο επιβαρύνεται η σωματική του υγεία και αυξάνονται οι πιθανότητες εκδήλωσης ψυχολογικών προβλημάτων. Αντίθετα, όσο πιο έντονη είναι η αίσθηση του ελέγχου των πραγμάτων, τόσο καλύτερη είναι η σωματική και ψυχική του υγεία.

δ. Αν και η αποτελεσματικότητα μιας στρατηγικής αντιμετώπισης του στρες εξαρτάται από το πλαίσιο στο οποίο εφαρμόζεται, υποστηρίζεται γενικότερα ότι η στρατηγική η οποία εστιάζεται στην επίλυση προβλημάτων μέσω σχεδίων δράσης είναι προτιμότερη από τις τακτικές φυγής ή αποφυγής, όπως είναι στη χρήση ουσιών. Είναι επίσης προτιμότερη από εκρήξεις θυμού ή έντονες αντιπαραθέσεις με πρόσωπα που θεωρούνται υπαίτια.

Γνωστικές στρατηγικές αντιμετώπισης των ψυχοπιεστικών γεγονότων

Οι έρευνες επικεντρώθηκαν και στις γνωστικές στρατηγικές αντιμετώπισης των ψυχοπιεστικών γεγονότων. Μια από αυτές τις στρατηγικές συνίσταται στη σκόπιμη εκδήλωση κάποιας μειονεξίας για τη δικαιολόγηση της πιθανής αποτυχίας. Με άλλα λόγια, το άτομο συμπεριφέρεται με τέτοιο τρόπο ώστε να δικαιολογείται ανώδυνα η αποτυχία του.

Για παράδειγμα, καθυστερεί σε μια κρίσιμη συνάντηση και αποδίδει την αποτυχημένη έκβασή της σε αυτό το γεγονός.

Έτσι μένει με την ιδέα ότι δεν έχει αποτύχει, ενώ ουσιαστικά δεν έχει ρισκάρει καθόλου. Αυτή η στρατηγική, σε κάποιες περιπτώσεις, είναι χρήσιμη για την αντιμετώπιση του στρες που πηγάζει από το φόβο της αποτυχίας. Περισσότερο, όμως, αποτελεί τακτική αποφυγής της αντιμετώπισης της πραγματικότητας, αφού το άτομο αμφισβητεί τις ικανότητές του και αποφεύγει να τις δοκιμάσει.

Αμυντική απαισιοδοξία

Αξιοσημείωτη είναι και η στρατηγική της αμυντικής απαισιοδοξίας. Το άτομο, για να αντιμετωπίσει το άγχος που συνδέεται με  το φόβο της αποτυχίας, σκέφτεται απαισιόδοξα, δεν ελπίζει σε πολλά και δεν έχει ιδιαίτερες απαιτήσεις από τον εαυτό του. Χαρακτηριστικό είναι το παράδειγμα του αριστούχου μαθητή που νομίζει ότι θα αποτύχει στις επικείμενες εξετάσεις.

Αυτή η στρατηγική δεν αποτελεί αυτοεκπληρούμενη προφητεία, ούτε μειώνει τα κίνητρα δράσης του ατόμου.

Οδηγεί το άτομο στην καταβολή μεγαλύτερης προσπάθειας για την επίτευξη του στόχου του, με τίμημα όμως τη βίωση άγχους και ανασφάλειας. Υπάρχουν ενδείξεις ότι, όταν η απαισιοδοξία αποτελεί μέρος μιας γενικότερης στρατηγικής αντιμετώπισης του στρες, επιβαρύνεται η υγεία του ατόμου.

Το παρόν άρθρο αποτελεί αδειοδοτημένο απόσπασμα από το βιβλίο του Γρηγόρη Ποταμιάνου, Θεωρίες προσωπικότητας και κλινική πρακτική των εκδόσεων Ελληνικά Γράμματα