Οικογενειακοί Δεσμοί και ψυχο-συναισθηματικά Όρια: Η αντιμετώπιση των τοξικών συγγενών και ο ρόλος της ψυχοθεραπείας

Ακρόαση άρθρου......

Στο πλαίσιο της ψυχοθεραπείας, πολύ συχνά προσέρχονται θεραπευόμενοι οι οποίοι ενώ έχουν κάνει αρκετή «δουλειά» με τον εαυτό τους, δυσκολεύονται ιδιαίτερα στο πεδίο της οριοθέτησης απέναντι σε τοξικούς συγγενείς.

Είναι μάλιστα χαρακτηριστικό ότι μετά από περιόδους γιορτών και διακοπών, όπου το άτομο κατά κανόνα περνάει χρόνο με συγγενείς στα περιβόητα οικογενειακά "τραπέζια", επιστρέψει στην ψυχοθεραπεία με ιδέες και συμπεριφορές που δείχνουν παλινδρόμηση σε προηγούμενα μοτίβα και σχήματα δράσης.

Στο πλαίσιο της σύγχρονης ελληνικής πραγματικότητας, οι οικογενειακοί δεσμοί του ευρύτερου οικογενειακού κύκλου σαφέστατα έχουν «χαλαρώσει» σε σύγκριση με τον θεσμό της εκτεταμένης οικογένειας του παρελθόντος. Ωστόσο, εξακολουθούν να θεωρούνται πολύ ισχυροί και σημαίνουσας αξίες, καθώς η οικογένεια συνιστά σε κάθε φάση του βίου τον πυρήνα της κοινωνικής ζωής.

Παρά τα αδιαμφισβήτητα οφέλη της παρουσίας της οικογένειας στη ζωή του κάθε ατόμου, δεν είναι λίγες οι φορές που κάποια άτομα μέσα στην οικογένεια μπορεί να αναπτύξουν τοξικές συμπεριφορές, οι οποίες επηρεάζουν αρνητικά την ψυχική και συναισθηματική ισορροπία των υπολοίπων μελών, καθώς και τον βαθμό αυτόνομης δράσης τους.

Με βάση τις σχετικές έρευνες, οι τοξικές οικογενειακές σχέσεις επηρεάζουν την ψυχική υγεία, αυξάνοντας την πιθανότητα κατάθλιψης, άγχους και μετα-τραυματικής αγχώδους διαταραχής (Nasir, Adetya & Gina, 2024).

Η Ελληνική Οικογένεια και το Βάρος της Συναισθηματικής Κληρονομιάς

Ανάλογα με την ηλικία του κάθε ατόμου, η διαχείριση των τοξικών συγγενών αποτελεί μια πρόκληση που απαιτεί αυτογνωσία, όρια και στρατηγικές για την προστασία της προσωπικής ευεξίας.

Σε ένα γενικότερο πλαίσιο, η ελληνική οικογένεια έχει βαθιές ρίζες στην παράδοση, με έμφαση στην αλληλοϋποστήριξη, τη συνέχιση της οικογενειακής γραμμής και την ενότητα. Αυτές οι αξίες, παρ’ ότι θεμελιώδεις, μπορεί να δυσκολεύουν την αντιμετώπιση τοξικών συμπεριφορών, καθώς υπάρχει έντονη πίεση να διατηρηθούν οι οικογενειακές ισορροπίες και να αποφευχθούν οι συγκρούσεις, ειδικά με μέλη μεγαλύτερης ηλικίας.

Οι εκφάνσεις της κουλτούρας της ελληνικής οικογένειας περιλαμβάνουν τα παρακάτω:

Κοινωνική πίεση για «οικογενειακή αρμονία»:
Συχνά, τα προβλήματα «κρύβονται» για να μη χαλάσει η εικόνα της οικογένειας προς τα έξω, με αποτέλεσμα τα τοξικά μοτίβα να διατηρούνται αλώβητα από γενιά σε γενιά.

Σεβασμός στην ιεραρχία και τους μεγαλύτερους:
Η παραδοσιακή «τιμή» προς τους μεγαλύτερους μπορεί να γίνει άλλοθι για την ανοχή σε δυσμενείς συμπεριφορές, καθώς και σε συμβουλές που δεν προέρχονται απαραίτητα από ώριμη σκέψη, καθώς θεωρείται ταμπού η αμφισβήτηση προς τα άτομα μεγαλύτερης ηλικίας. Είναι, ωστόσο, σημαντικό να τονιστεί ότι η ηλικία δεν αποτελεί παράσημο, αν δε συνοδεύεται από αντίστοιχες υγιείς συμπεριφορές, ενώ ο σεβασμός κερδίζεται, δεν εκμαιεύεται με βάση την ηλικία. Συχνά, παιδιά που δέχονται αδιαμαρτύρητα τοξικές παρεμβάσεις από συγγενείς συνειδητοποιούν σε μεγαλύτερη ηλικία ότι γονείς, θείοι κτλ. έχουν κάνει και οι ίδιοι αρκετά λάθη στην πορεία του βίου τους και μάλιστα χωρίς καμία συνειδητοποίηση και αυτογνωσία. 

Στενοί δεσμοί και εξάρτηση:
Η οικονομική και συναισθηματική εξάρτηση από την οικογένεια μπορεί να περιορίζει την ελευθερία των μελών να οριοθετήσουν ή να αποστασιοποιηθούν από τοξικές συμπεριφορές, ειδικά στο πλαίσιο της δυσκολίας ανεύρεσης εργασίας, σε συνδυασμό με την ακρίβεια.

Είναι σύνηθες άτομα 25 και 30 ετών να αναγκάζονται να παραμείνουν στην οικογενειακή εστία λόγω της οικονομικής δυσπραγίας, με τεράστιο ψυχικό κόστος. Ανάλογα με τις συνθήκες, είναι σημαντικό το άτομο να επιλέξει να απομακρυνθεί σε μικρή σχετικά ηλικία από τους γονείς του, ακόμα και αν αυτό σημαίνει να μην έχει τις ίδιες ανέσεις. Επίσης, είναι συχνό φαινόμενο γονείς που εμφανίζουν τοξικές συμπεριφορές να υπερβάλλουν ως προς τις δυσκολίες που ενδέχεται να αντιμετωπίσουν τα ενήλικα τέκνα αν μείνουν μόνα τους, για να τους κρατήσουν δέσμιους κάτω από τις προστατευτικές «φτερούγες» της οικογένειας.

Αυτό επεκτείνεται ακόμα και σε μεγαλύτερες ηλικίες κατά την επιλογή συντρόφου, όπου δεν είναι λίγες οι φορές που οι γονείς δε συμφωνούν με τις επιλογές του ατόμου, καθώς υποσυνείδητα δεν επιθυμούν να δημιουργήσει οικογένεια και κατ’ επέκταση να απομακρυνθεί ψυχο-συναισθηματικά. Η απομάκρυνση δεν πρέπει να είναι μόνο χωρική αλλά και συναισθηματική, ενώ η όποια βοήθεια λαμβάνει ένα μέλος της οικογένειας δε συνεπάγεται και την υποχρέωσή του να εμπλέκεται σε τοξικές συμπεριφορές ή να δέχεται παρεμβάσεις, για παράδειγμα σε περιπτώσεις όπου οι παππούδες βοηθούν το ζευγάρι με τα παιδιά, όταν οι ίδιοι εργάζονται. 

Αρνητικές γονικές συμπεριφορές του παρελθόντος, όπου τα μεγαλύτερα μέλη της οικογένειας έχουν αρνητικά συμπεριφορικά πρότυπα, διαμορφώνοντας μοτίβα συμπεριφοράς και προς τα παιδιά τους (Suprapto, 2024).

Χαρακτηριστικά και Εκφάνσεις της Τοξικής Συμπεριφοράς στην Οικογένεια

Η τοξική συμπεριφορά στην οικογένεια μπορεί να πάρει πολλές μορφές, οι οποίες συχνά σχετίζονται με την κουλτούρα, τις κοινωνικές προσδοκίες και τις δυναμικές εξουσίας που επικρατούν στην ελληνική κοινωνία.

Οι πιο συνηθισμένες εκφάνσεις περιλαμβάνουν:

Υπερβολικός έλεγχος και χειρισμός: Συγγενείς που προσπαθούν να ελέγξουν τις αποφάσεις ή τη ζωή των άλλων, χρησιμοποιώντας ενοχές ή την οικογενειακή «παράδοση» ως μέσο πίεσης. Για παράδειγμα, μπορεί να ασκούν κριτική για τις επιλογές στις σπουδές, την εργασία, το γάμο ή την ανατροφή των παιδιών. Συχνά ο έλεγχος μπορεί να αφορά ακόμα και σε καθημερινές δραστηριότητες και συνήθειες, όπως η διατροφή, οι δραστηριότητες και οι κοινωνικές επαφές του ατόμου.

Συνεχής κριτική και υποτίμηση: Η υπονόμευση της αυτοεκτίμησης με αρνητικά σχόλια, ειρωνείες ή συγκρίσεις δημιουργούν συναισθήματα ανασφάλειας και μειονεξίας, ειδικά σε άτομα με ευάλωτο ψυχο-συναισθηματικό υπόβαθρο.

Δραματοποίηση καταστάσεων και δημιουργία συγκρούσεων: Ορισμένοι συγγενείς μπορεί να δημιουργούν συγκρουσιακές καταστάσεις ή να υπερβάλλουν αναφορικά με τις εντάσεις, για να τραβήξουν την προσοχή ή να επηρεάσουν τα μέλη της οικογένειας, δημιουργώντας ένα κλίμα συνεχούς άγχους και διενέξεων. Οι εντάσεις αυτές μπορούν να προκληθούν από σημαντικές αιτίες, όπως είναι για παράδειγμα οι κληρονομικές διαφορές, έως και ασήμαντες αιτίες, όπως είναι για παράδειγμα η επιλογή ενός μέρους για οικογενειακές διακοπές

Αδιαφορία ή απόρριψη: Άλλες μορφές τοξικότητας μπορεί να είναι η συναισθηματική απομάκρυνση ή ακόμα και η αποσιώπηση, που οδηγεί σε μοναξιά και απομόνωση, σε περιπτώσεις κατά τις οποίες τα μέλη της ευρύτερης οικογένειας δε συμφωνούν με τις επιλογές και τον τρόπο ζωής ενός ατόμου. Η μορφή αυτή τοξικής συμπεριφοράς είναι μεν επιζήμια, ωστόσο δεν παραβιάζει άμεσα τα όρια ενός ατόμου, αλλά πιθανόν να δημιουργεί αποξένωση μεταξύ των μελών.

Παραβίαση ορίων: Είτε πρόκειται για εισβολή στην ιδιωτικότητα είτε για άσκοπη ανάμειξη σε προσωπικά ζητήματα, η αδυναμία σεβασμού των προσωπικών ορίων είναι μια κλασική πτυχή της τοξικής συμπεριφοράς. Αυτό που δημιουργεί έκπληξη σε τέτοιες συμπεριφορές είναι ότι η παραβίαση των ορίων δε σταματά με την ενηλικίωση ενός ατόμου, ούτε με την οικονομική ανεξαρτησία και τη δημιουργία οικογένειας. Δυστυχώς, στη συνείδηση της ελληνικής οικογένειας, το νεότερο μέλος σχετίζεται με τους πρεσβύτερους με μια μορφή «ιδιοκτησιακής σχέσης», σε κάθε έκφανση της ζωής του. Στο πλαίσιο αυτό, κάθε προσπάθεια του ατόμου να θέσει όρια και να χαράξει την προσωπική του πορεία στη ζωή συχνά δημιουργεί δυσαρέσκεια στην οικογένειά του, ειδικά σε μέλη της οικογένειας, όπως είναι θείοι, ξαδέρφια κτλ, οι οποίοι έχουν συνηθίσει να ελέγχουν α τα δικά τους παιδιά με διάφορους τρόπους. Γενικώς, ό,τι ξεφεύγει από την «πεπατημένη» της ευρύτερης οικογένειας δημιουργεί συγκρούσεις και μπορεί να καταστήσει το άτομο «υπόλογο» για θέματα για τα οποία δεν έχει κανένα λόγο να δίνει εξηγήσεις ή να ενημερώνει τους γύρω του, όπως είναι η επιλογή επαγγέλματος, συντρόφου ή τόπου κατοικίας.

Εύρεση ευκαιρίας σε οικογενειακές συναθροίσεις και οικογενειακά τραπέζια για παρατηρήσεις και σχόλια: Τα λεγόμενα τραπέζια της οικογένειας, είτε σε διακοπές και γιορτές, είτε σε μια καθημερινή μέρα, βρίθουν παρατηρήσεων και σχολίων, συχνά με τον "μανδύα¨" του ενδιαφέροντος

Συχνά, η παραβίαση των ορίων δεν είναι μόνο νοητή, αλλά και χωρική, καθώς δυστυχώς συχνά παρατηρούνται φαινόμενα κατά τα οποία ακόμα και μακρινοί συγγενείς θεωρούν ότι το κάθε άτομο της ελληνικής οικογένειας είναι υποχρεωμένο να τους φιλοξενήσει σε μια περίσταση. Πρέπει να τονιστεί ότι από τη στιγμή που το κάθε μέλος της οικογένειας γίνει ανεξάρτητα οικονομικά και ειδικά κατόπιν της δημιουργίας οικογένειας (με ή χωρίς παιδιά), είναι αποκλειστικά στη διακριτική του ευχέρεια το αν θα επιθυμήσει να φιλοξενήσει κάποιον από την ευρύτερη οικογένεια.

Τρόποι Διαχείρισης των Τοξικών Συγγενών στην Ελλάδα

Το ερώτημα, επομένως είναι με ποιον τρόπο θα καταστεί εφικτή η διαχείριση των τοξικών συγγενών, μια διαδικασία που απαιτεί συνδυασμό συναισθηματικής και ψυχικής ανθεκτικότητας, επικοινωνιακών δεξιοτήτων και στρατηγικών αυτοπροστασίας. Ακολουθούν μερικές πρακτικές συμβουλές:

Οριοθέτηση με σαφήνεια: Θέσε ξεκάθαρα όρια στην επικοινωνία και τις παρεμβάσεις που δεν ανέχεσαι από την αρχή. Είναι σημαντικό να εκφράζεις με ήρεμο και αποφασιστικό τρόπο τι δεν είσαι διατεθειμένος/η να δεχτείς, χωρίς τον φόβο ότι θα δημιουργήσεις ένα πλέγμα δυσαρέσκειας γύρω σου. 

Αναγνώριση και αποστασιοποίηση: Αναγνώρισε τη συμπεριφορά που σε πληγώνει και, όπου είναι δυνατόν, απόφυγε την έκθεση σε αυτήν. Μερικές φορές η απόσταση – είτε φυσική είτε συναισθηματική – είναι απαραίτητη για την προστασία σου. Η απόσταση αυτή μπορεί να σημαίνει, για παράδειγμα, την επιλογή ενός ζευγαριού να μην περάσει τις διακοπές με συγγενείς, αλλά με φίλους ή και μόνοι τους. Σε περιπτώσεις δε κατά τις οποίες ένα ζευγάρι εργάζεται σκληρά στην καθημερινότητά του, δεν είναι σε καμία περίπτωση υποχρεωμένο να περάσει τις λίγες μέρες άδειάς του με πρόσωπα τα οποία θα του προκαλέσουν ψυχική φόρτιση με οποιονδήποτε τρόπο. 

Καλλιέργεια υποστηρικτικού δικτύου: Αναζήτησε στήριξη από φίλους, ψυχολόγους ή ομάδες που κατανοούν τη δυναμική των τοξικών σχέσεων και μπορούν να σου προσφέρουν βοήθεια και συμβουλές. Τα βιώματα συχνά είναι ίδια και η προσέγγισή τους απαιτεί μια σταθερή τροχιά αυτό-βελτίωσης.

Αυτοφροντίδα και ενδυνάμωση: Επένδυσε στον εαυτό σου με δραστηριότητες που ενισχύουν την ψυχική σου υγεία και αυτοεκτίμηση, όπως η γυμναστική, η δημιουργικότητα και ο χρόνος για προσωπικές χαρές και δραστηριότητες, ώστε να καταλάβεις τι πραγματικά σε ευχαριστεί στον ελεύθερό σου χρόνο.

Ειλικρινής επικοινωνία: Όταν υπάρχει δυνατότητα, προσπάθησε να συζητήσεις ανοιχτά και χωρίς επιθετικότητα με τον τοξικό συγγενή, εκφράζοντας πώς σε επηρεάζουν οι πράξεις του και πως αισθάνεσαι. Προσπάθησε να μη χρησιμοποιήσεις αξιολογικούς χαρακτηρισμούς αλλά εστίασε στο πως σε κάνει να νιώθεις η συμπεριφορά του.  Αυτό φυσικά ισχύει για τις περιπτώσεις κατά τις οποίες, επιθυμείς να διατηρήσεις τη σχέση με τον εκάστοτε συγγενή. Υπάρχουν, εντούτοις, και περιπτώσεις κατά τις οποίες η απομάκρυνση είναι μονόδρομος, για παράδειγμα όταν έχουν προηγηθεί αρκετές συζητήσεις ή όταν ο συγγενής έχει παρέμβει ανοιχτά σε πολύ προσωπικά ζητήματα.

Αποδοχή των ορίων της αλλαγής: Κατανόησε ότι δεν μπορείς να αλλάξεις την συμπεριφορά κάποιου αν δεν το θέλει ο ίδιος ή αν δεν έχει κάνει «δουλειά» με τον εαυτό του. Η επιθυμία για αλλαγή ξεκινάει από τον άλλον, αλλά εσύ έχεις τον έλεγχο του πώς αντιδράς. Επίσης, πολύ συχνά η συμπεριφορά ενός συγγενή οφείλεται σε προσωπικά του συμπλέγματα και απωθημένα, όπως «η ζωή που δεν έζησε», γεγονός που τον οδηγεί σε μια διαρκή εσωτερική ένταση, καθώς και σε προβολή των αρνητικών του συναισθημάτων προς τα νεότερα μέλη της οικογένειας.

Τα Οικογενειακά Τραπέζια ως Χώρος Τοξικότητας: Όταν το «Ενδιαφέρον» Είναι Καμουφλαρισμένος Έλεγχος

Στην ελληνική κουλτούρα, τα οικογενειακά τραπέζια — είτε σε Κυριακάτικες συγκεντρώσεις, είτε σε γιορτές και διακοπές — θεωρούνται ιερή στιγμή σύνδεσης. Ωστόσο, δεν είναι λίγες οι φορές που μετατρέπονται σε πεδίο παθητικής επιθετικότητας, βρίθοντας συγκρίσεων, σχολίων και «συμβουλών» που τραυματίζουν. Η τοξικότητα στα τραπέζια της οικογένειας συχνά παρουσιάζεται ενδεδυμένη τον μανδύα ενδιαφέροντος, καθιστώντας την ακόμα πιο δύσκολη στην αναγνώριση και την αντιμετώπιση.

Η Μικρο-κριτική ως Ρουτίνα

Μερικές χαρακτηριστικές φράσεις που ακούγονται:

• «Πότε θα βρεις μια καλή δουλειά;»
• «Αδυνάτισες λίγο, αλλά θες κι άλλο!
• «Εσύ γιατί δεν παντρεύεσαι;..»
• «Το παιδί σου δεν έπρεπε να το αφήνεις τόσο μόνο του... εγώ στη θέση σου...»

Αυτές οι φράσεις δεν είναι πάντα κακοπροαίρετες. Όμως, όταν επαναλαμβάνονται συστηματικά και φορτίζουν τον αποδέκτη με ντροπή, ενοχή ή θυμό, αποκαλύπτουν μια πιο βαθιά ανάγκη ελέγχου ή διατήρησης της "τάξης" στην οικογενειακή ιεραρχία.

Το ενδιαφέρον ως πρόσχημα ελέγχου

Στην ουσία, πολλά σχόλια δεν στοχεύουν στην πραγματική φροντίδα, αλλά στην υπενθύμιση: «εγώ ξέρω καλύτερα» ή «είσαι υπό κρίση». Το ενδιαφέρον καθίσταται ένα είδος κοινωνικού εργαλείου, για να ασκηθεί πίεση και συμμόρφωση προς παραδοσιακούς ρόλους ή στερεοτυπικές πεποιθήσεις (π.χ. γυναίκα = μητρότητα και φροντίδα, άντρας = αρρενωπότητα και επαγγελματική επιτυχία).

Η συλλογική συνενοχή: Κανείς δεν αντιδρά

Ένα ακόμη στρώμα τοξικότητας είναι η σιωπηρή αποδοχή. Πολύ συχνά, ακόμη και μέλη που διαφωνούν με το ύφος των παρατηρήσεων, δεν παρεμβαίνουν. Αυτό συντηρεί ένα κλίμα μικροεπιθετικότητας που «κρύβεται» πίσω από τα μαγειρευτά και τα γλυκά.

Πώς να Αντιμετωπιστούν Αυτές οι Συμπεριφορές:

Εσωτερική Ετοιμότητα
Πριν από κάθε οικογενειακή συνάντηση, είναι χρήσιμο να αναγνωρίζεις τα θέματα που σε ενοχλούν και να προετοιμάζεσαι ψυχικά: «Αν ακουστεί κάτι για... δεν θα απαντήσω αμυντικά. Θα πάρω απόσταση.»

Κατάλληλη Αντίδραση
Μια απάντηση τύπου «Δεν είναι κάτι που θέλω να συζητήσω τώρα. Με φέρνεις σε δύσκολη θέση» ή «Σ’ ευχαριστώ, αλλά προτιμώ να μην το αναλύσω αυτό» δείχνει όρια χωρίς να προκαλεί ένταση. Το σημαντικό δεν είναι να κερδηθεί η μάχη, αλλά να διατηρηθεί η ψυχική  ισορροπία.

Σύμμαχοι στο τραπέζι
Εάν υπάρχουν άτομα που σε στηρίζουν, φρόντισε να κάθεσαι κοντά τους ή να προετοιμάζετε «σήματα» αποφόρτισης. Μπορεί ένα απλό βλέμμα κατανόησης, ένα νεύμα ή ένα διάλειμμα από το τραπέζι να σε ενισχύσει πολύ.

Μετά τη Συνάντηση
Μίλησε με κάποιον που εμπιστεύεσαι, ή κατάγραψε τα συναισθήματά σου, για να τα συζητήσεις με τον ψυχοθεραπευτή. Μην τα κρατάς μέσα σου — ο εσωτερικός διάλογος που ακολουθεί μπορεί να σε βοηθήσει να κατανοήσεις και να αποδομήσεις την εμπειρία.

Ο Ρόλος της Ψυχοθεραπείας στη Διαχείριση Τοξικών Συγγενών

Η ψυχοθεραπεία μπορεί να αποτελέσει καταλυτικό παράγοντα στην κατανόηση και αντιμετώπιση των τοξικών συγγενικών σχέσεων. Πέρα από τη θεραπευτική προσέγγιση του προβλήματος, παρέχει στον άνθρωπο τα ψυχικά εργαλεία και την ενδυνάμωση που χρειάζεται για να βγει από τον φαύλο κύκλο της ενοχής, της θυματοποίησης και της σύγκρουσης.

Αναγνώριση μοτίβων και συναισθημάτων

Πολλές φορές, όταν έχουμε μεγαλώσει μέσα σε τοξικά οικογενειακά περιβάλλοντα, δεν αναγνωρίζουμε εύκολα τις δυσλειτουργίες, καθώς τις έχουμε τρόπον τινα φυσικοποιήσει, ειδικά όταν παρατηρούμε ότι και άλλες οικογένειες λειτουργούν με παρόμοιο τρόπο.  

Η ψυχοθεραπεία κατ’ ουσίαν συμβάλλει στο να αναγνωρίσουμε ποια μοτίβα σχέσεων είναι επιβλαβή, ποιες είναι οι ψυχο-συναισθηματικές τους επιπτώσεις και πώς μας επηρεάζουν στο παρόν, αλλά και στο μέλλον.

Οι επιπτώσεις αυτές συχνά εντοπίζονται ακόμα και στις σχέσεις των ατόμων, για παράδειγμα κατά τις παρεμβάσεις των γονέων στα ζευγάρια και στον τρόπο ζωής τους.

Ανάκτηση της αυτοεκτίμησης

Οι τοξικές σχέσεις, ειδικά με κοντινούς συγγενείς, πλήττουν την εικόνα που έχουμε για τον εαυτό μας. Ο θεραπευτής μπορεί να λειτουργήσει σαν ένας καθρέφτης ενσυναίσθησης και αποδοχής, βοηθώντας το άτομο να ξαναχτίσει την εσωτερική του σταθερότητα και αυτοπεποίθηση, μέσα σε ένα περιβάλλον ασφάλειας και αναγνώρισης της αυταξίας τους. Ο θεραπευτής είναι εκεί για να παράσχει ένα «καταφύγιο» όπου το άτομο μπορεί να είναι ο εαυτός του, χωρίς τον φόβο κριτικής.

Εκμάθηση δεξιοτήτων οριοθέτησης

Ένα από τα πιο δύσκολα και κρίσιμα κομμάτια στη διαχείριση τοξικών σχέσεων αλλά και εν γένει στην καθημερινότητα είναι η σαφής οριοθέτηση. Η ψυχοθεραπεία προσφέρει πρακτικά εργαλεία για το πώς να πεις «όχι», πώς να διαχειρίζεσαι την ενοχή, αλλά και πώς να επιλέγεις τις μάχες σου με τρόπο στρατηγικό και υγιή, χωρίς να έρχεσαι σε άμεση σύγκρουση. Η διατήρηση της ισορροπίας, ειδικά για άτομα που έχουν συνηθίσει να λένε πάντα «ναι» είναι δύσκολή, καθώς αρχικά μπορεί να προκύψουν ενοχές, ενώ στην πορεία μπορεί να βγουν στην επιφάνεια όλα τα συναισθήματα, δημιουργώντας ανοιχτές συγκρούσεις. Το ζητούμενο είναι να προκύψει μια «χρυσή» τομή στη διαχείριση των ορίων, ώστε ο θεραπευόμενος να νιώθει ασφαλής με τις επιλογές του.

Αποδοχή και διαχείριση της ενοχής

Σε μια κοινωνία όπως η ελληνική, όπου το «να κρατάς την οικογένεια ενωμένη» θεωρείται ιερό καθήκον, το να αποστασιοποιηθεί κανείς από έναν τοξικό συγγενή συχνά συνοδεύεται από έντονη ενοχή. Ο θεραπευτής βοηθά το άτομο να διαχειριστεί αυτό το βάρος, να αποδεχτεί τις προσωπικές του ανάγκες και να αντιληφθεί πως το να προστατεύεις τον εαυτό σου δεν είναι εγωισμός αλλά αυτοφροντίδα.

Αντιμετώπιση τραυμάτων και επαναπροσδιορισμός ταυτότητας

Συχνά, οι βαθύτερες πληγές που προέρχονται από τοξικές οικογενειακές σχέσεις χρειάζονται χρόνο και ασφάλεια για να επουλωθούν, ειδικά όταν υπάρχει μεγάλη εγγύτητα (Campbell, 2019, Cooke, 2024). 

Η ψυχοθεραπεία προσφέρει αυτό τον ασφαλή χώρο όπου μπορεί κάποιος να ανασυγκροτήσει την ταυτότητά του πέρα και πάνω από το οικογενειακό σχήμα που τον καθόριζε μέχρι πρότινος. Ο φαύλος κύκλος της ενοχής στην οριοθέτηση συχνά προέρχεται ακριβώς από το ότι οι συγγενείς δεν έχουν κάνει οι ίδιοι ψυχοθεραπεία, πιθανόν λόγω προκαταλήψεων του παρελθόντος. Αυτό, ωστόσο, δεν έχει επιπτώσεις μόνο στους ίδιους, αλλά και στη συμπεριφορά τους προς τα παιδιά τους κτλ., δεδομένου ότι δεν έχουν επιλύσει ουσιώδη συμπλέγματα που πιθανόν να έχουν.

Σε κάθε περίπτωση, η ψυχοθεραπεία δεν είναι πολυτέλεια, ούτε "τελευταία λύση" — είναι ένα εργαλείο ζωής. Στο δύσκολο ταξίδι της διαχείρισης τοξικών συγγενικών σχέσεων, προσφέρει κάτι παραπάνω από υποστήριξη: προσφέρει κατανόηση, ενδυνάμωση και τελικά, ελευθερία.

Σε μια κοινωνία που ακόμα παλεύει με ταμπού γύρω από την ψυχική υγεία, η επιλογή της θεραπείας είναι μια πράξη γενναιότητας και αυτοσεβασμού (Mukhopadhyay, Singh, & Bhattacharjee, 2025).

Βιβλιογραφία

Campbell, S. (2019). But It's Your Family...: Cutting Ties with Toxic Family Members and Loving Yourself in the Aftermath. Morgan James Publishing.

Cooke, H. F. (2024). Growing Up in a Toxic Family: A Step-by-Step Guide to Healing and Reclaiming Your True Identity. owubooks.

Mukhopadhyay, J., Singh, R., & Bhattacharjee, A. (2025). Toxic Relationships: A Multidisciplinary Exploration of Mental Health Implications. In Empowering Indian Women Through Resilience: Recent Developments and Future Perspective (pp. 151-175). Singapore: Springer Nature Singapore.

Nasir, N., Adetya, S., & Gina, F. (2024). Psychological Distress Phenomena in Young Adults Due to Toxic Family Relationships. Linguanusa: Social Humanities, Education and Linguistic, 2(3), 44-53.

Suprapto, S. (2024). Fostering Healthy Family Relationships: Overcoming Toxic Parents in the Qur'an. EDUCATIO: Journal of Education, 9(3), 182-197.

Συγγραφή - Επιμέλεια Άρθρου

Ζωή Ζιωντάκη - Ψυχολόγος

Ζωή Ζιωντάκη: έχει επιβεβαιωθεί από το Psychology

Οι πληροφορίες που αναφέρονται στον επαγγελματικό κατάλογο ειδικών παρέχονται από τους ίδιους τους ειδικούς, κατά την εγγραφή τους στο σύστημα. Όταν βλέπετε την ένδειξη «έχει επιβεβαιωθεί από το Psychology”, σημαίνει ότι το Psychology έχει ελέγξει, με email, τηλεφωνικά ή/και με λήψη των σχετικών εγγράφων, τα ακόλουθα στοιχεία:

• Ότι ο ειδικός είναι υπαρκτό πρόσωπο.
• Ότι τα πτυχία οι τίτλοι και οι εξειδικεύσεις που αναφέρει είναι αληθινά.
• Ότι οι πληροφορίες που αναφέρει ισχύουν.

Ψυχολόγος, επιστημονικό προσωπικό στην ΑΔΙΠΠΔΕ στο Υπουργείο παιδείας,  απόφοιτη του Α.Π.Θ, με μεταπτυχιακό και διδακτορικό, καθώς και δεύτερο πτυχίο στο Παιδαγωγικό Δημοτικής Εκπαίδευσης. Ειδίκευση στην Κλασική Ψυχανάλυση και στην Ειδική Αγωγή και Εκπαίδευση. 

69.8888.4453

Δείτε όλα τα άρθρα Σελίδα ειδικού