Ακρόαση άρθρου......

Σύμφωνα με το διαγνωστικό και στατιστικό εγχειρίδιο Ψυχικών Διαταραχών (Diagnostic And Statistical Manual Of Mental Disorders - DSM) ως δυσφορία φύλου (παλαιότερα διαταραχή ταυτότητας φύλου) ορίζεται η έντονη ασυμφωνία και αναντιστοιχία μεταξύ της ταυτότητας κοινωνικού και βιολογικού φύλου.

Οι άνθρωποι που βιώνουν αυτή την αναταραχή δεν μπορούν να σχετιστούν με την έκφραση του φύλου τους, ειδικά όταν αυτό ταυτίζεται μέσα σε παραδοσιακούς, άκαμπτους κοινωνικούς δυαδικούς αρσενικούς ή θηλυκούς ρόλους, οι οποίοι μπορεί να προκαλέσουν πολιτιστικό στιγματισμό.

Αυτό μπορεί να οδηγήσει σε περαιτέρω δυσκολίες διαπροσωπικών σχέσεων με την οικογένεια, τους συνομηλίκους, τους φίλους και να οδηγήσει σε συγκρούσεις, απόρριψη από την κοινωνία, συμπτώματα κατάθλιψης, άγχους, διαταραχές χρήσης ουσιών, αρνητική αίσθηση ευεξίας, χαμηλή αυτοεκτίμηση και αυξημένο κίνδυνο αυτοτραυματισμού και αυτοκτονίας.

Σύμφωνα με το DMS-V υπάρχουν τέσσερις κατηγοριοποιήσεις:

1. Η δυσφορία γένους σε παιδιά: έκδηλη ασυμφωνία μεταξύ του γένους που βιώνεται από το άτομο και του προσδιοριζόμενου γένους κι έχει διάρκεια τουλάχιστον 6 μήνες με τουλάχιστον 6 κριτήρια όπως η επιμονή ότι ανήκει σε διαφορετικό γένος, η προτίμηση σε ρόλους του άλλου γένους, η αντιπάθεια για σεξουαλική ανατομία και η έντονη προτίμηση συμμετοχής σε στερεότυπα παιχνίδια του άλλου γένους.

2. Η δυσφορία γένους σε εφήβους και ενήλικες: έκδηλη ασυμφωνία μεταξύ του γένους που βιώνεται από το άτομο και του προσδιοριζόμενου γένους κι έχει διάρκεια τουλάχιστον 6 μήνες με τουλάχιστον δύο κριτήρια όπως, η έντονη επιθυμία να αντιμετωπίζεται όπως το άλλος γένος, η επιθυμία να είναι το άλλο γένος, και η ασυμφωνία πρωτογενών και δευτερογενών χαρακτηριστικών.

3. Η άλλη προσδιορισμένη δυσφορία γένους: η οποία δε πληροί τα κριτήρια συμπτωμάτων για τη δυσφορία φύλου 

4. Η απροσδιόριστη δυσφορία γένους (American Psychiatric Association, 2013).

Στις Σκιές του Έρωτα, για τους αιρετικούς της αγάπης - Εκδόσεις PSYCHOLOGY.GR:  Αποκτήστε το βιβλίο των Ερώτων, από το εξειδικευμένο βιβλιοπωλείο ψυχολογίας.

Χαρακτηριστικά και ορολογία

Τα συμπτώματα της δυσφορίας του φύλου μπορεί να περιλαμβάνουν:

  • έντονη αίσθηση δυσφορίας ή σύγχυσης με το φύλο που του έχει ανατεθεί,
  • έντονη επιθυμία να μην έχει το άτομο πλέον τα κύρια χαρακτηριστικά του φύλου που έχει από τη γέννηση, 
  • επιθυμία να αντιμετωπίζεται ως το αντίθετο φύλο,
  • να έχει τα πρωτογενή και δευτερογενή χαρακτηριστικά της προτιμώμενης ταυτότητας του φύλου του,
  • επιθυμία ρόλων διασταυρούμενου φύλου
  • έκφραση ισχυρής απόρριψης παιχνιδιών και άλλων δραστηριοτήτων που σχετίζονται συνήθως με το φύλο (Kearney-Cooke, 1999).

Η δυσφορία του φύλου δεν σχετίζεται με τον σεξουαλικό προσανατολισμό ενός ατόμου αφού μπορεί κάποιος να είναι ομοφυλόφιλος, λεσβία, αμφιφυλόφιλος ή τρανσέξουαλ.

Άστο γι’ αύριο! Ξεπερνώντας την αναβλητικότητα στο χώρο εργασίας
Το διαδικτυακό σεμινάριο διοργανώνεται από το PSYCHOLOGY.GR, με εισηγήτρια την ψυχολόγο – ψυχοθεραπεύτρια, Άρτεμις Αντωνίου.

Ωστόσο, είναι σημαντικό να αναγνωρίσουμε ότι δεν αντιμετωπίζουν όλοι όσοι είναι τρανσέξουαλ ή μη συμμορφούμενοι με το φύλο δυσφορία φύλου. Υπάρχουν πολλοί βιολογικοί και γενετικοί παράγοντες που σχετίζονται με κληρονομικότητα, γονίδια, χρωμοσώματα και ορμόνες κατά την κύηση.

Είναι σημαντικό να τονιστεί εδώ ότι οι συμπεριφορές είναι σύνθετες βιο-ψυχο-κοινωνικές  λειτουργίες, με ισχυρό αναπτυξιακό υπόβαθρο και συνεχή ανατροφοδότηση από την εμπειρία, όπως επίσης και με έντονη επιρροή από αναπτυξιακούς και ψυχοκοινωνικούς παράγοντες.

Σύμφωνα με μελέτες, χαρακτηριστικά του ατόμου και των γονέων, προσωπικές εμπειρίες, στερεότυπες αντιλήψεις αλλά και ψυχιατρική συννοσηρότητα εντείνουν τη διαταραχή ταυτότητας φύλου (Kreukels et al., 2016).

H ορολογία που υπάρχει παγκοσμίως είναι η εξής:

Διεμφυλικός (Transgender): Όρος για όσους δεν αισθάνονται ότι ταυτίζονται με το φύλο στο οποίο έχουν καταταχθεί κατά την γέννα, δηλαδή το βιολογικό τους φύλο.

Δυστυχώς δεν διάλεξα τους γονείς μου
Σε αυτό το ανατρεπτικό βιβλίο, η έγκυρη κλινική ψυχολόγος Lindsay Gibson αποκαλύπτει την καταστροφική φύση των συναισθηματικά ανώριμων γονέων, τα τοξικά μοτίβα με τα οποία μας έχουν σημαδέψει και μας παρέχει πολύτιμους τρόπους για να θεραπευτούμε

Τρανσέξουαλ (Transexual): Όρος που χρησιμοποιείται για όσους έχουν μεταβάλει μόνιμα το σώμα τους, είτε με χειρουργική επέμβαση είτε με ορμονοθεραπεία.

Τρανς: Όρος "ομπρέλα" που συμπεριλαμβάνει τους transgender και τους τρανσέξουαλ.

Gender Nonconformity: Όρος για τη μη συμμόρφωση φύλου, κατάσταση στην οποία ένα άτομο δεν παρουσιάζει τα κοινωνικά και ψυχολογικά χαρακτηριστικά του βιολογικού του φύλου.

Τραβεστί (Crossdresser): Όρος που περιγράφει όσους επιθυμούν να φοράνε ρούχα του αντίθετου φύλου. Ο όρος Drag Queen περιγράφει τους τραβεστί που ντύνονται έτσι για λόγους ψυχαγωγίας και θεάματος.

Cisgender: Όρος που περιγράφει ένα άτομο του οποίου η ταυτότητα φύλου ευθυγραμμίζεται με την παραδοσιακή έννοια του φύλου που του έχει ανατεθεί κατά τη γέννηση.

Μη δυαδικό: Όρος που χρησιμοποιείται από ορισμένα άτομα των οποίων η ταυτότητα φύλου δεν είναι ούτε κορίτσι/γυναίκα ούτε αγόρι/άνδρας.

Φύλο που αποδίδεται κατά τη γέννηση: Παραδοσιακός χαρακτηρισμός ενός ατόμου ως "θηλυκό", "αρσενικό" ή "ενδιάμεσο" με βάση την ανατομία (εξωτερικά γεννητικά όργανα και εσωτερικά αναπαραγωγικά όργανα) ή/και τη βιολογία (σεξουαλικά χρωμοσώματα και/ή ορμόνες) (American Psychiatric Association, 2020).

Διαβάστε ακόμη το σχετικό άρθρο Φύλα και γένη: ξεμπερδεύοντας βασικές έννοιες

Επιδημιολογία και Συννοσηρότητα

Λόγω των συναισθημάτων στενοχώριας και του στιγματισμού, πολλά άτομα με δυσφορία φύλου απομονώνονται κοινωνικά, γεγονός που συμβάλει στην χαμηλή αυτοεκτίμηση, στη σχολική αποστροφή ή ακόμα και στην εγκατάλειψη.

Σε ορισμένες περιπτώσεις δυσφορίας φύλου η ψυχική ζωή ενός ατόμου περιστρέφεται γύρω από δραστηριότητες που μειώνουν τη δυσφορία αυτή.

Για παράδειγμα το άτομο μπορεί να είναι απασχολημένο με την εμφάνισή του, ειδικότερα πριν την επίσημη μετάβαση του φύλου του. Οι σχέσεις με τα μέλη της οικογένειας μπορεί επίσης να διαταραχθούν σοβαρά, ιδιαίτερα σε περιπτώσεις όπου τα μέλη της οικογένειας έχουν αρνητικές ή στιγματιστικές απόψεις για τους τρανσέξουαλ ή για τα άτομα που δεν συμμορφώνονται με το φύλο τους (Zucker, 2017).

Όσοι πάσχουν από δυσφορία φύλου δυστυχώς εμφανίζουν διαταραχές που σχετίζονται με ουσίες, κατάθλιψη και αυτοκτονικό ιδεασμό συχνότερα από εκείνα του γενικού πληθυσμού. 

Μετά τη μετάβαση του φύλου, ο κίνδυνος αυτοκτονίας μπορεί να εξαλειφθεί ή να παραμείνει, ανάλογα με την προσαρμογή του ατόμου. Τα παιδιά με δυσφορία φύλου μπορεί να εκδηλώσουν συνυπάρχουσα διαταραχή άγχους αποχωρισμού, γενικευμένη αγχώδη διαταραχή ή συμπτώματα κατάθλιψης (Davy & Toze, 2018). 

Πρόσφατες μελέτες δείχνουν ότι ο επιπολασμός μιας αυτοαναφερόμενης ταυτότητας τρανσέξουαλ σε παιδιά, εφήβους και ενήλικες κυμαίνεται από 0,5 έως 1,3%.

Τα διεθνή επιδημιολογικά δεδομένα από διάφορες χώρες δείχνουν ότι οι καλύτερες διαθέσιμες εκτιμήσεις για τον επιπολασμό οποιασδήποτε διάγνωσης δυσφορίας φύλου είναι περίπου 20% για τους εφήβους και τείνουν να αυξάνονται σε σχεδόν 50% στους τρανς ενήλικες (Furlong & Janca 2022).

Αξιολόγηση και Αντιμετώπιση

Το DSM-V συνιστά προκειμένου να πληρούνται τα κριτήρια για τη διάγνωση, η κατάσταση να σχετίζεται με κλινικά σημαντική δυσφορία και έκπτωση λειτουργικότητας σε κοινωνικούς, επαγγελματικούς ή άλλους σημαντικούς τομείς  (Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders DSM-5®, APA 2013).

Η ατομική και οικογενειακή συμβουλευτική συνιστάται για παιδιά με δυσφορία φύλου, ενώ η ατομική ή/και θεραπεία ζευγαριών συνιστάται για ενήλικες. 

Η υποστήριξη για άτομα με δυσφορία φύλου μπορεί να περιλαμβάνει ανοιχτή εξερεύνηση των συναισθημάτων και των εμπειριών τους σχετικά με την ταυτότητα και την έκφραση του φύλου, χωρίς ο θεραπευτής να έχει προκαθορισμένη ταυτότητα φύλου που να ορίζεται ως προτιμότερη από μια άλλη.

Ενώ ορισμένα άτομα καταφέρνουν να ξεπεράσουν τα συμπτώματα της δυσφορίας από μόνα τους, η ψυχοθεραπεία είναι συχνά πολύ χρήσιμη για την επίτευξη της προσωπικής ανακάλυψης και ευφορίας, ευεξίας διευκολύνοντας έτσι την άνεση του εαυτού τους για την αντιμετώπιση ισχυρών συναισθημάτων που μπορεί να έχουν προκύψει από προκλήσεις που σχετίζονται με συνομηλίκους ή κοινωνικό στίγμα και αποκλεισμό. 

Τα καλύτερα αποτελέσματα για  άτομα με δυσφορία φύλου συνδέονται με την έγκαιρη διάγνωση, ένα υποστηρικτικό περιβάλλον και μια ολοκληρωμένη θεραπεία που σέβεται τις επιθυμίες του ατόμου.  

Σε επόμενο στάδιο είναι πολύ σημαντικό να γίνεται μια ολιστική διάγνωση και θεραπεία μέσω ορμονών ή χειρουργείο αν κρίνεται απαραίτητο. Οι επιλογές ορμονικής και χειρουργικής θεραπείας των ατόμων οφείλουν να είναι οι κατάλληλες για την αντιμετώπιση της εξωτερικής εμφάνισης του ασθενούς ώστε να είναι σύμφωνες με την ταυτότητα του φύλου τους.

Διαβάστε ακόμη το σχετικό άρθρο Η Σεξουαλικότητα και η Ταυτότητα Φύλου στην ψυχοθεραπεία

Οι μη ρεαλιστικές προσδοκίες πρέπει να αντιμετωπιστούν επαρκώς πριν ολοκληρωθεί η διαδικασία αυτή. Οπωσδήποτε θα πρέπει να υπάρχει ενημέρωση για τους κινδύνους αλλά και για τα οφέλη της θεραπείας.

Η δυσφορία του φύλου είναι η εμπειρία της δυσφορίας, δυσθυμίας με τα χαρακτηριστικά του φύλου του σώματος και του ρόλου του φύλου που έχει ανατεθεί κατά τη γέννηση. Είναι κάτι που βιώνεται διαφορετικά από όλους και μπορεί να αλλάξει με την πάροδο του χρόνου. Δεν υπάρχει κανένας τρόπος αντιμετώπισης της δυσφορίας καθώς διαφορετικά πράγματα λειτουργούν για διαφορετικούς ανθρώπους.

Ο άνθρωπος είναι ένας πολυσύνθετος οργανισμός, το ίδιο και η ανάλυση της συμπεριφοράς του. Σταδιακά οι εξελίξεις στην τεχνολογία έχουν φέρει ελπίδα σε άτομα με δυσφορία φύλου, αφού περισσότερες ερευνητικές μελέτες διερευνούν διαφορετικές επιλογές θεραπείας για την πάθηση αυτή.

Η διάγνωση περιλαμβάνει τη συμμετοχή διαφόρων ιατρών που βοηθούν στον εντοπισμό των διαφόρων πτυχών της αναντιστοιχίας φύλου στους ασθενείς. Η θεραπεία εξαρτάται από την επιτυχή διάγνωση και υπάρχουν πολύ θετικά αποτελέσματα σύμφωνα με μελέτες.

Το φύλο ενός ατόμου δεν είναι επιλογή, προέρχεται από κάπου βαθιά μέσα του σε ένα επίπεδο λειτουργίας του εγκεφάλου που δεν υπόκειται σε αλλαγές. Υπάρχουν παράγοντες που μπορεί να οδηγήσουν σε διακύμανση της αντίληψης ενός ατόμου για το φύλο του.

Έτσι λοιπόν όσο η ευαισθητοποίηση συνεχίζει να αυξάνεται, όλο και περισσότεροι είναι οι άνθρωποι που συνειδητοποιούν ποιες είναι οι ανάγκες και οι επιλογές τους και επιθυμούν να βελτιώσουν τη ζωή τους τόσο ψυχικά όσο και σωματικά.


Βιβλιογραφικές Αναφορές:

1. American Psychiatric Association. (2013). Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders (DSM-5®) . Washington, DC: American Psychiatric Pub. 
2. American Psychiatric Association. (2020). What is Gender Dysphoria? American Psychiatric Association. 
3, Davy, Z. &. Toze, M. (2018, 11). What is gender dysphoria? a critical systematic narrative review. Transgend Health, 3(1), 159-169. doi.org/10.1089/trgh.2018.0014 
4. Furlong, Y. & Janca, A. (2022, 01). Epidemiology of personality disorders in individuals with gender dysphoria. Current Opinion in Psychiatry, 1,35(1), 78-82. 10.1097/YCO.0000000000000757 
5. Giordano, S. (2013). Children with gender identity disorder: a clinical, ethical, and legal analysis . New York, NY: Routledge 
6. Kearney-Cooke, A. (1999, 06). Gender differences and self-esteem. The Journal of Gene Medicine , 2(3), 46-52. PMID: 11252852 Free Article.  
7. Kreukels, B. P. C., Lawrence, A. A., & Zucker, K. J. (2016, 01). Gender Dysphoria in Adults. Annual Review of Clinical Psychology, 12(1), 217–247. doi.org/10.1146/annurev-clinpsy   
8. Zucker, J. K. (17, 10 10.1071/SH17067). Epidemiology of gender dysphoria and transgender identity. Sexual Health, 14(5), 404-411. 10.1071/SH17067 

Συγγραφή - Επιμέλεια Άρθρου

Αναστασία Σπανού - Ψυχοθεραπευτής

Αναστασία Σπανού: έχει επιβεβαιωθεί από το Psychology

Οι πληροφορίες που αναφέρονται στον επαγγελματικό κατάλογο ειδικών παρέχονται από τους ίδιους τους ειδικούς, κατά την εγγραφή τους στο σύστημα. Όταν βλέπετε την ένδειξη «έχει επιβεβαιωθεί από το Psychology”, σημαίνει ότι το Psychology έχει ελέγξει, με email, τηλεφωνικά ή/και με λήψη των σχετικών εγγράφων, τα ακόλουθα στοιχεία:

  • Ότι ο ειδικός είναι υπαρκτό πρόσωπο.
  • Ότι τα πτυχία οι τίτλοι και οι εξειδικεύσεις που αναφέρει είναι αληθινά.
  • Ότι οι πληροφορίες που αναφέρει ισχύουν.

Πιστοποιημένη ψυχοθεραπεύτρια Cognitive Analytic Therapist (C.A.- ΠΕΓΑΨ-Πανελλήνια Εταιρεία Γνωστικής Αναλυτικής Ψυχοθεραπείας).  Εκπαιδεύομενη Συνθετική Ψυχοθεραπεύτρια (ECP-ΕΕΨΕ) και Κοινωνική λειτουργός (Πανεπιστήμιο Πατρών, τμήμα Εκπαίδευσης & Κοινωνικής εργασίας).